DEPREM BÖLGESİNDE BİLGİ TABANLI İŞ GÜVENLİĞİ VE SAĞLIĞI
YÖNETİMİ
Ercan Öztemel, Ali İlhan Hacıfazlıoğlu
Sakarya Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Endüstri Mühendisliği Bölümü, Sakarya
Özet: İş güvenliği ve sağlığı çalışmaları konusunda ülkemizde, uluslararası işçi örgütlerinde ve İSO
tarafından geliştirilmiş standartlar mevcuttur. Bu standartlar iş ve işçi sağlığı ile güvenliğini sağlama
konusunda bazı yaptırımlar getirmektedir. Günümüzde bu konunun sadece belirli ilkelerle bağlı değil aynı
zamanda bir yönetim unsuru olduğunu unutmamak gerekir. Bu makalede işletmelerdeki iş güvenliği ve
sağlığı aktivitelerinin değerlendirilmesini ve iyileştirici önlemleri öneren bilgi tabanlı bir yönetim sistemi
tanıtılacaktır. Önerilen sistem D-İSGÜM yönetim modeli üzerine kurulmuştur.
Anahtar Kelimeler: İş Güvenliği ve Sağlığı, Bilgi Tabanlı Sistemler, D-İSGÜM
1. Giriş
İş güvenliği ve sağlığı çalışmaları konusunda ülkemizde, uluslararası işçi örgütlerinde ve ISO
tarafından geliştirilmiş standartlar mevcuttur (ILO 2001, Mumcu ve Şahin 2000). Bu standartlar iş ve işçi
sağlığı ile güvenliğini sağlama konusunda bazı yaptırımlar getirmektedir. İş güvenliği deprem gibi
felaketler altında her zamankinden daha fazla önem kazanmaktadır (Yıldırım ve diğerleri, 2003). İş
güvenliği uygulamalarının bu felaketleri de dikkate alarak yeniden düzenlenmesi gerekmektedir. Bu
konunun sadece belirli standartlara bağlı değil aynı zamanda bir yönetim unsuru olduğunu unutmamak
gerekir. Keles (2003) bu konuya dikkat çekerek D-İSGÜM adını verdiği bir iş güvenliği ve sağlığı
yönetimi modeli oluşturmuştur. Bu model iş güvenliği konusunda yapılması gereken yönetim
faaliyetlerini açık olarak göstermekte ve bu kapsamda yapılan eylemleri değerlendirebilmektedir.
D-İSGÜM iş güvenliği çalışmalarını değişik açılardan ele alarak Şekil 1 deki yapıyı önermiştir.
Şekil 1. D-İSGÜM modeli elemanları
D-İSGÜM modelinin en önemli özelliği deprem gibi tabii afetler başta olmak üzere insan sağlığını
yakından ilgilendiren unsurları dikkate almasıdır.
Bu çalışmada D-İSGÜM modelinin kapsamında gerçekleştirilecek olan iş güvenliği ve sağlığı
çalışmalarının bilgisayar ortamında değerlendirildiği ve özellikle iş güvenliği yetersiz olan noktalarda
çözüm önerilerinin üretildiği bir uzman sistem anlatılacaktır.
2. Bilgi Tabanlı İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Yönetim Sistemi
Yukarıda açıklandığı gibi önerilen uzman sistem temel olarak işçi sağlığı ve iş güvenliği
bilgilerini işleyerek bu konudaki eylemleri değerlendirebilecek yetenektedir. Bu kapsamda sistem şu
bileşenleri içermektedir.
• İş güvenliği çalışmaları kapsamında yetersizlikler ve alınması gereken önlemleri içeren bir bilgi tabanı
• D-İSGÜM modeli kapsamında iş güvenliği çalışmalarının ölçerek değerlendiren bir ölçüm yazılımı
• Karar vermeyi sağlayan ve değişik istatistik bilgilerini hazırlayarak sunan bir çıkarım mekanizması
• İş yeri bilgilerinin ve geçmişe yönelik iş yeri çalışmalarının hakkında verileri içeren bir veri tabanı.
Bu elemanların birbirleri ile ilişkisi Şekil 2’de gösterilmişti
Ölçüm
Sistemi
?
İş Güvenliği
Uzmanı
Bilgi
Müh.
Karar / ÖneriVerici
(Çıkarım
mekanizması)
Kullanıcı
Arabirimiİş Güvenliği
Sorumlusu
Bilgi
temini
Bilgi
formülasyonu
Veri
Tabanı
İş Güvenliği Bilgi
Tabanı
Şekil 2. Uzman sistemin elemanları ve bilgi akışı
Şekilden de görüldüğü gibi önerilen uzman sistemin elemanlarından birisi de iş güvenliği
konusunda deneyim ve tecrübesi olan uzmanın kendisidir. Bilgi mühendisi bilgi temini yöntemlerini
kullanarak uzmandan bilgileri elde eder. Topladığı bilgileri derleyerek gereksiz bilgileri uzmanın yardımı
ile ayıklar ve bilgileri bilgisayarın anlayacağı şekle getirerek bilgi tabanına koyar. İş güvenliği sorumlusu
sisteme bir soru sorduğunda çıkarım mekanizması bilgi tabanını tarayarak sorulan sorunun cevabını arar.
İlgili bilgileri belirleyip probleme çözüm ürettikten sonra kullanıcı arabirimi aracılığı ile kullanıcıya
sorusunun cevabını verir. Sistem yapılan iş güvenliği aktivitelerini veritabanından veya iş güvenliği
sorumlusundan aldıktan sonra ölçüm sistemini çalıştırarak eylemlerin etkinliğini değerlendirir ve
iyileştirmeye açık alanları çözüm önerileri ile birlikte sunar.
3. Önerilen Sistemin Uygulanması
Sistem iki aşamalı bir uygulama üzerine kurulmuştur. Bunlar;
3.1) İş Güvenliği Çalışmalarını Ölçme ve Değerlendirme: Bu aşamada D-İSGUM tarafından önerilen
kriterler ve puanlama sistemi kullanılmıştır. Kullanılan kriter sayısı toplam 106 adettir. Bu kriterler
deprem gibi doğal afetleri dikkate alarak belirlenmiştir. Mesela K-062 no lu kriter “bina ya da binalarda
deprem anı için en güvenli noktaların belirlenerek gerekli birimlere krokisinin çizilip asılmış olup
olmadığını” kontrol etmektedir.
Aynı şekilde eşyaların çıkışları engellemesi, devrilebilecek olan teçhizatın sabitlenmesi, binanın
zemin araştırmalarının yapılması, tehlikeli maddeler ile ilgili düzenlemeler, hammadde ve malzeme
stoklanmasında sarsıntının dikkate alınması, çalışanların deprem konusunda eğitilmeleri, deprem
tatbikatları, çalışanların iş güvenliği çalışmalarından memnuniyetleri, iş güvenliği iç yönetmenliklerinin
hazırlanması gibi birçok konu bu aşamada sistem tarafından değerlendirilmektedir. Değerlendirme kurum
içindeki uygulamaların delillerinin sisteme sunulması ve bu delillerin bilgi tabanındaki bilgiler ışığında
puanlanması ile gerçekleştirilmektedir. Değerlendirme neticesinde kurum A-F arasında aşağıdaki gibi bir
sınıflandırmaya tabi tutulmaktadır.
3.2) Çözüm Önerileri Oluşturma: Bu aşamada bilgi tabanında bulunan bilgiler ile değerlendirme
sonuçları yorumlanmakta ve iyileştirmeye açık alanlar için çözüm önerileri üretilmektedir. Örnek olarak
yapılan değerlendirmede depremin anlaşılmasının yetersiz görülmesi durumunda sistem şu öneriyi
yapmaktadır.
“çalışanların deprem konusunda aldıkları eğitimin artırılması ve depremi anlayıp anlamadıklarının
kontrol edilmesi gerekmektedir.”
Bunun gibi iş güvenliği stratejileri , hukuka uygunluk, bina güvenliği, ofis güvenliği, mekanik
ekipman ve tesisat yerleşimi hammadde ve mamul güvenliği, eğitim dokümantasyon, standart oluşturma,
özdeğerlendirme ve iyileştirme gibi birçok konuda sistem öneriler yapabilmektedir.
4. Sonuç
Bu makalede bir kurumdaki çalışanlar ve çalışma ortamı ile ilgili olarak uygulanan işçi sağlığı ve iş
güvenliği uygulamalarını değerlendiren ve eksik olan konularda iyileştirici öneriler sunan bir uzman
sistem anlatılmıştır. Önerilen sistem iş güvenliği uygulamalarını D-İSGUM iş güvenliği yönetim modelini
baz alarak geliştirilmiştir. Sistemin bilgi tabanına gerekli bilgiler yerleştirilmesi koşulu ile sistem değişik
sektörlerde faaliyet gösteren tesisler için kullanılabilir. Aynı şekilde mevcut bilgi tabanı güncellenerek
sistemin günün koşullarına uyum sağlaması mümkün olabilir.
Teşekkür
Bu çalışmaya temel teşkil eden D-İSGÜM modelini geliştiren ve bizim çalışmamızda her türlü bilgi
ve deneyimini bizim ile paylaşan Dr.Rüstem KELEŞ’e çok teşekkür ederiz.
Kaynaklar
İLO , “Guidelines on occupational safety and health management systems; ILO-OSH 2001 “
Keles R.,”Deprem Bölgesinde iş güvenliği yönetim modeli”,Doktora Tezi,Sakarya Üniversitesi Sosyal
Bilimler Enstitüsü,2003
Mumcu Z.S.,Şahin M.G.,(Çeviri), OHSAS 18001, İş sağlığı ve iş güvenliği yönetim sistemi
spesifikasyonu, Şubat,2000
Yıldırım E., Fidan F.,Yılmaz T.,” Adapazarı’ndaki özel sektöre ait işyerlerinde 17 Ağustos öncesi ve
sonrasında deprem hazırlıkları ve bu hazırlıkları etkileyen faktörler”,2003
