Olayların Tanımı
1.1. Dünyada Meydana Gelen Terörist Saldırılara Genel Bakış
Terörist saldırıların hedefleri ve saldırı yöntemlerinin incelenmesi ile, ileride olması
muhtemel saldırılarda afet yönetimi ilkelerinin en iyi şekilde uygulanması sağlanabilir.
Örneğin; 1997 – 2002 yılları arasında meydana gelen terörist saldırılara bakıldığında, ilginç
bir sonuç ortaya çıkmaktadır ( bkz. Şekil 1.1 ) . Saldırıların % 70’i ticari hedeflere yapılmıştır.
Bunun yanında diplomatik hedeflere yapılan saldırılar % 7, askeri hedeflere yapılan saldırılar
% 2, diğer hedeflere yapılan saldırılar da % 21 oranındadır. İstanbul’da 15 ve 20 Kasım 2003
tarihlerinde yaşanan saldırılara bu açıdan bakıldığında, 4 hedeften ikisi sinagoglardır ve
“Diğer” grubuna girerler. İngiliz Konsolosluğu “Diplomatik Hedef” grubuna girer. HSBC
saldırısı ise, “Ticari Hedef” grubuna sokulmalıdır [ 1 ].
Bölüm 1 – Olayların Tanımı - 1 -
1.1-1997 – 2002 Yılları Arasında Tüm Dünyada Meydana Gelen Terörist
Saldırıların Hedeflere Göre Dağılımı
Bir diğer bakış açısı da olayların tiplerine göre dağılımı olabilir. Bunun için 2002 yılı
verileri seçilmiştir. Öncelikle Şekil 1.2 ‘de, 2002 yılında meydana gelen saldırıların hedeflere
göre dağılımı verilmiştir. Yine büyük oran ticari hedeflerdedir. Aynı yıl meydana gelen
saldırıların, olay tiplerine göre dağılımları Şekil 1.3 ’te, hangi hedefte ne kadar can kaybı
olduğu da görülmektedir.
1.2-2002 Yılında Tüm Dünyada Meydana Gelen Terörist Saldırıların
Hedeflere Göre Dağılımı
Bölüm 1 – Olayların Tanımı - 2 -
1.3-2002 Yılında Tüm Dünyada Meydana Gelen Terörist Saldırıların
Olay Türüne Göre Dağılımı
1.4-2002 Yılında Tüm Dünyada Meydana Gelen Terörist Saldırılarda Meydana
Gelen Can Kayıplarının Hedeflere Göre Dağılımı
Ticari hedefler bu kadar yoğun saldırıya maruz kaldıkları halde, tüm ölümlerin % 1’i
ticari hedeflerde meydana gelmiştir. Buradan da hemen anlaşılabileceği gibi ticari hedeflere
yapılan saldırıların amacı insanlara zarar vermek değil, ticari faaliyetleri aksatmak suretiyle
ses getirmek, yankı uyandırmaktır.
Dünyada son 40 yılda meydana gelen terörist saldırıların çeşitlerine ve hedeflerine
bakıldığında, terörist saldırılarda yaşanan yöntem değişikliği ve bunun afet yönetimi
açısından yansımaları, daha iyi anlaşılabilecektir. Örneğin, 70’li yıllarda daha çok kullanılan
eylem şekli, adam kaçırmadır. Günümüzde ise intihar eylemleri, en yaygın eylem biçimi
haline gelmiştir .Bu iki saldırı biçiminin afet yönetimi açısından etkileri tamamen farklıdır.
Bölüm 1 – Olayların Tanımı - 3 -
Özellikle 11 Eylül saldırılarından sonra, uluslararası bağlantılı terörizm de şekil
değiştirmeye başlamıştır. Saldırıları düzenleyenlerin intihar eylemi gerçekleştirmek suretiyle
saldırının gerçekleşme ihtimalini yükselttiği, aynı anda birkaç yerde birden meydana gelen
ve amatör bombalar kullanılan eylemler tüm dünyada ardı ardına gerçekleşmeye başlamıştır.
11 Eylül 2001’e kadar, son 40 yılda tüm dünyada meydana gelen terörist saldırıların kısa bir
kronolojisi aşağıda verilmiştir [ 2 ].
!"“Kanlı Cuma”, 21 Temmuz 1972 : İrlanda Kurtuluş Ordusu (IRA) Kuzey İrlanda,
Belfast’ta 11 kişinin hayatını kaybettiği 130 kişinin yaralandığı bir bombalı saldırı
gerçekleştirdi. On gün sonra yine IRA tarafından Claudy şehrinde gerçekleştirilen ve 3
ayrı bomba yüklü arabanın kullanıldığı saldırıda 6 kişi hayatını kaybetti.
!"Münih Olimpiyat Oyunları Katliamı, 5 Eylül 1972 : “Kara Eylül” örgütüne mensup 8
Filistinli terörist 11 İsrailli atleti rehin aldı. Batı Alman yetkililerinin yaptığı kurtarma
operasyonunda 9 rehine hayatını kaybetti ve 5 terörist de ölü olarak ele geçirildi.
!"ABD Sudan Büyükelçisi’ne Suikast, 2 Mart 1973 : ABD Sudan Büyükelçisi Suudi
Arabistan’da Khartoum şehrinde “Kara Eylül” teröristleri tarafından suikaste uğradı.
!"Wall Street’te Bombalama, 27 Ocak 1975 : Wall Street’te bir bar, Porto Riko’lu
teröristler tarafından bombalandı ve eylem 4 kişinin ölümü ve 60 kişinin de yaralanması
ile sonuçlandı.
!"Uçak Kaçırma, 27 Haziran 1976 : Fransız Havayollarına ait bir uçak, 258 yolcusu ile
kaçırıldı ve Uganda’ya inmeye zorlandı. 3 Temmuz’da İsrailli komandolar tarafından
gerçekleştirilen bir operasyon ile teröristler yakalandı.
!"Eski İtalya Başbakanı’nın Kaçırılması, 16 Mart 1978 : Kızıl Tugaylar örgütü
tarafından İtalya eski Başbakanı Aldo Moro kaçırıldı ve 55 gün sonra ölü bulundu.
!"İran Rehine Krizi, 4 Kasım 1979 : ABD Başkanı Carter, İran Şahı’nı ülkeye kabul
ettikten sonra İranlı radikaller, Tahran’daki ABD Elçiliğini basarak 66 diplomatı rehin
aldı.
!"Kabe Saldırısı, 20 Kasım 1979 : 200 kadar terörist Mekke’de bulunan Kabe’yi
yüzlerce rehine ile birlikte ele geçirdi. Fransız ve Suudi görevlilerin ortak operasyonu ile
Kabe boşaltıldı. Ancak olaylar sonunda 250 kişi hayatını kaybetti, 600 kişi de yaralandı.
!"Mısır Cumhurbaşkanı’na Suikast, 6 Ekim 1981 : Mısır Cumhurbaşkanı Enver Sedat,
askerler tarafından düzenlenen saldırıda hayatını kaybetti.
Bölüm 1 – Olayların Tanımı - 4 -
!"Lübnan Başbakanı’na Suikast, 14 Eylül 1982 : Lübnan Başbakanı Bashir Gemaney,
partisinin Beyrut merkez binası önünde, patlayıcı yüklü bir araç kullanılarak
gerçekleştirilen saldırıda hayatını kaybetti.
!"Beyrut ABD Başkonsolosluğu’na Saldırı, 18 Nisan 1983 : Saldırıda, CIA Ortadoğu
sorumlusunun da bulunduğu 63 kişi hayatını kaybetti, 120 kişi yaralandı. Bomba yüklü
bir kamyon kullanılarak yapılan saldırıyı İslami Cihad örgütü üstlendi.
!"Amerikan ve Fransız Güçlerine Saldırı, 23 Ekim 1983 : Beyrut’ta biri Amerikan
üssüne diğeri Fransız üssüne olmak üzere, bomba yüklü araçlarla iki saldırı
gerçekleştirildi. 242 Amerikalı, 58 Fransız asker hayatını kaybetti ve saldırıyı İslami
Cihad örgütü üstlendi.
!"Başbakan Gandhi Suikasti, 31 Ekim 1984 : Gandi kendi güvenlik elemanları
tarafından suikasta uğradı.
!"TWA Havayollarına Ait Uçağın Kaçırılması, 14 Haziran 1985 : Atina - Roma
arasında sefer yapmakta olan TWA havayollarına ait yolcu uçağı 145 yolcusu ile
Beyrut’a kaçırıldı. 17 gün sonunda İsrail’in 435 Lübnanlı ve Filistinli mahkumu
salıvermesiyle kriz son buldu.
!"Hindistan Havayolları’na Ait Uçağa Bombalı Saldırı, 23 Haziran 1985 : Hindistan
Havayolları’na ait Boenig 747 tipi yolcu uçağı, Atlantik üzerinde patlatıldı, 329 kişi
hayatını kaybetti.
!"Lockerbie Faciası, 21 Aralık 1988 : Pan Amerikan Havayolları’na ait uçağa
Frankfurt’ta yerleştirilen bomba, İskoçya’da uçak havada iken infilak etti. 259 kişi
hayatını kaybetti. Olayı yıllar sonra Libya Hükümeti üstlendi.
!"Arjantin’de İsrail Büyükelçiliği’nin Bombalanması, 17 Mart 1992 : Saldırıda 29 kişi
hayatını kaybetti, 242 kişi yaralandı. Olayı Hizbullah terör örgütü üstlendi.
!"Dünya Ticaret Merkezi’nin Bombalanması, 26 Şubat 1993 : Dünya Ticaret
Merkezi’nin garaj kısmına yerleştirilen bombanın patlamasıyla 6 kişi hayatını kaybetti,
yaklaşık 1000 kişi de yaralandı. Ayrıca Dünya Ticaret Merkezi ciddi biçimde hasar
gördü.
!"Tokyo Metrosu’na Saldırı, 20 Mart 1995 : Sarin gazı kullanılarak yapılan saldırıda 12
kişi hayatını kaybetti. Ayrıca 5700 kişi yaralandı.
Bölüm 1 – Olayların Tanımı - 5 -
!"Oklahoma Federal Binası’nın Bombalanması, 19 Nisan 1995 : Timothy McVeigh ve
Terry Nichols tarafından gerçekleştirilen saldırıda 166 kişi hayatını kaybetti. Yüzlerce
kişi de yaralandı. Saldırıda kamyonete yerleştirilen bomba kullanıldı, patlamanın etkisi
ile binanın kuzey kanadı çöktü.
!"Hamas Otobüs Saldırısı, 26 Şubat 1996 : Jerusalem’de bir otobüse yapılan bombalı
saldırıda 26 kişi hayatını kaybetti, 80 kişi de yaralandı.
!"Paris Metrosuna Saldırı, 3 Aralık 1996 : Trenlerden birine yerleştirilen bombanın Port
Royal tren istasyonuna geldiğinde patlaması üzerine, 4 kişi hayatını kaybetti, 86 kişi de
yaralandı.
!"Empire State Binası Keskin Nişancı Saldırısı, 23 Şubat 1997 : Bir Danimarkalı
turist hayatını kaybetti, 4’ü de yaralandı. Terörist daha sonra intihar etti.
!"Kenya ABD Konsolosluğu’na Bombalı Saldırı, 7 Ağustos 1998 : Nairobi’deki ABD
Konsolosluğu’nun giriş kapısında meydana gelen patlamada 291 kişi hayatını kaybetti,
5019 kişi de yaralandı.
!"IRA Bombalı Saldırısı, 15 Ağustos 1998 : Kuzey İrlanda’nın Omagh şehrinde
mahkeme binası önünde meydana gelen patlamada 29 kişi hayatını kaybetti, 330 kişi
de yaralandı.
!"Tacikistan’da Kilise Bombalı Saldırısı, 1 Ekim 2000 : Duşanbe’de bir kiliseye
yerleştirilen iki bombanın patlaması üzerine 7 kişi hayatını kaybetti, 70 kişi de
yaralandı.
!"USS Cole’a Saldırı, 12 Ekim 2000 : Yemen’de USS Cole savaş gemisine yapılan
saldırıda 17 denizci hayatını kaybetti, 39 kişi yaralandı.
!"Amerika’da Saldırılar, 11 Eylül 2001 : El-Kaide üyesi teröristler tarafından kaçırılan
uçaklardan ikisi, Dünya Ticaret Merkezi’nin İkiz Kuleleri’ne çarptı. Hemen ardından
üçüncüsü Pentagon’a çakıldı. Kaçırılan dördüncü uçak ise Pennsylvania’da bir araziye
düştü. Saldırılar sonunda 5000’nin üzerinde kişi hayatını kaybetti.
1.2. İstanbul’da Birinci Grup Saldırılar, 15 Kasım 2003
Saldırılar 15 Kasım 2003 sabahı saat 09:30’da Kuledibi’ndeki Neve Şalom Sinagogu
ve Şişli’deki Beth İsrael Sinagogu’nda meydana gelen iki patlamayla başlamıştır. İçi patlayıcı
yüklü kamyonetleri kullanan saldırganlar, sinagogların önünde saldırıları
gerçekleştirmişlerdir.
Bölüm 1 – Olayların Tanımı - 6 -
Neve Şalom Sinagogu önünde bulunan patlama merkezinin çapı yaklaşık 3 m, oluşan
çukurun derinliği ise 1 m olarak ölçülmüştür.
!"İmal edilen bombanın cinsi,
!"Araç içindeki konumu,
!"Yerden yüksekliği,
!"Patlayıcı maddenin sıkıştırılma durumu,
!"Patlama merkezinin zeminindeki tahrip derecesi,
!"Patlayıcının ortama verdiği hasar
parametreleri değerlendirildiğinde, kullanılan patlayıcı maddenin teorik tahmini miktarı 600 kg
mertebesindedir. Yaklaşık olarak hesaplanan bu patlayıcı madde miktarı, aynı türde patlayıcı
maddenin farklı miktarlarda kullanılmasıyla meydana getirilen patlamalar sonucu elde edilen
patlama merkezlerindeki kraterlerin çap ve derinlik ölçümlerine dayanan ve matematiksel bir
ilişki kurularak geliştirilmiş yarı ampirik yönteme göre bulunmuştur [ 3 ].
Bu olayda kullanılan patlayıcının ana bileşeni Amonyum Nitrat malzemesidir ve
muhtelif hidrokarbon katkılar ( Fuel oil, mazot, kerosen, ağır yağlar vb ) ile ANFO (Amonyum
Nitrat + Fuel Oil) terkibi oluşturmuştur. Dinamit benzeri yüksek derecede tahrip gücü olan bir
başlatıcı (ateşleyici) ile patlatılmıştır.
1.5-Büyük Hendek Caddesi’nde patlamanın oluşşekline göre infilak anında oluşan tesir
halkaları
Bölüm 1 – Olayların Tanımı - 7 -
Neve Şalom Sinagog'unun bulunduğu Büyük Hendek Caddesi’nin dar ve uzun olması,
çok katlı binalar ile çevrili bulunması nedeniyle patlamanın etkisi elips şeklinde olmuştur.
Sinagog binası önünde ve karşısında bulunan binaların dış cephelerinde meydana gelen ağır
yapısal hasarlar ile park halindeki araçların infilak sonrası cadde içindeki savrulmalarından
ve enkazların dağılımlarından patlamanın etkisinin Şekil 1.5’teki gibi olduğu anlaşılmıştır.
Büyük Hendek Caddesi ve civarında bulunan binaların eski kagir binalar ile yığma
yapılar olması, patlamanın şok dalgalarını sönümleyerek etkisinin azalmasına yol açmış
olmasına rağmen özellikle giriş katlarında aydınlatma armatürleri ve yan elemanlarının satış
mağazalarının çoğunlukta olmasından, araçların caddenin sağ ve sol tarafında park halinde
bulunmasından dolayı patlamanın şiddeti ile parçalanan metal aksamlar ve araç karosörleri
geniş bir sahaya yayılarak caddeden geçen insanlar üzerinde parça tesiri yaparak
yaralanmalara ve ölümlere sebep olmuştur.
Beth İsrael Sinagogu önünde bulunan patlama merkezinin çapı yaklaşık 3m, oluşan
çukurun derinliği 0.5 m olarak ölçülmüştür. Yukarıda listelenen veriler ışığında, bu saldırıda
kullanılan patlayıcı maddenin teorik olarak hesaplanan tahmini hammadde miktarı 500 kg
mertebesindedir [ 4 ].
Bu değer Neve Şalom Sinagog’unda kullanılan matematiksel yöntemler kullanılarak
hesaplanmıştır. Neve Şalom Sinagog saldırısına açıklanan sebeplerden dolayı, Beth İsrael
Sinagog saldırısındaki patlayıcı miktarının da tam olarak belirlenmesi teknik olarak mümkün
değildir. Ayrıca yine bu saldırıda da patlamanın ilk anında önemli miktarda patlayıcı malzeme
çevreye dağıldığından bütün kimyasallar tam olarak reaksiyona girmemiş ve olması gereken
patlama gücüne ulaşmamıştır. Bu iki patlama olayında hesaplanan teorik miktarların 3’te
birinin patladığı, kalanın ise yanma ve dağılma yoluyla tüketildiği söylenebilir.
Beth İsrael Sinagogu önündeki Nakiye Elgün Sokak’ın dar ve uzun olması, çok katlı
binalar ile çevrili bulunmasından dolayı patlamanın elips şeklinde gerçekleştiği müşahede
edilmiştir. Sinagog binası önünde ve karşısında bulunan binaların dış cephelerinde meydana
gelen ağır yapısal hasarlar ile park halindeki araçların infilak sonrası cadde içindeki
savrulmaları, enkazların dağılımları patlamanın etkisinin elips şeklinde olduğunu
doğrulamıştır.
Nakiye Elgün Sokağın dar ve uzun bir sokak olması, sokak civarında bulunan binaların
betonarme ve yüksek yapılar tarzında olması patlama sonrası oluşan şok dalgalarının
yansıyarak etkisinin artmasına yol açmıştır.
Bölüm 1 – Olayların Tanımı - 8 -
Park halindeki araçlar patlama etkisinin şok dalgalarını sönümleyerek etkisinin
azalmasına yol açmıştır. Patlama merkezine yakın mesafede bulunan ve Sinagog olarak
kullanılan binanın arka duvarlarında yıkılmalar ve binanın iç bölümünde de ölüm ve
yaralanmalar meydana gelmiştir.
1.3. İstanbul’da İkinci Grup Saldırılar, 20 Kasım 2003
İkinci grup saldırılar 20 Kasım 2003 günü Beyoğlu’nda bulunan İngiltere’nin İstanbul
Başkonsolosluğu ve Levent’te bulunan HSBC Genel Müdürlüğü’nde gerçekleşmiştir. İlk
patlama saat 11.00 sıralarında HSBC Genel Müdürlük binası önünde, ikincisi ise saat 11.10
sıralarında, Beyoğlu’nda bulunan, İngiltere’nin İstanbul Başkonsolosluğu önünde
gerçekleşmiştir.
İngiltere Başkonsolosluğu bahçesinde meydana gelen patlama merkezinin çapı 6 m,
oluşan çukurun derinliği ise 1.5 m olarak ölçülmüştür. Yukarıda listelenen veriler ışığında, bu
saldırıda kullanılan patlayıcı maddenin teorik olarak hesaplanan tahmini hammadde miktarı
1500 kg mertebesindedir. Bu değer Neve Şalom Sinagog’unda ve Beth İsrael Sinagog’unda
kullanılan matematiksel yöntemler kullanılarak hesaplanmıştır. Neve Şalom Sinagog
saldırısında açıklanan sebeplerden dolayı, konsolosluk saldırısındaki patlayıcı miktarının da
tam olarak belirlenmesi teknik olarak mümkün değildir. Ayrıca yine bu saldırıda da
patlamanın ilk anında önemli miktarda patlayıcı malzeme çevreye dağıldığından bütün
kimyasallar tam olarak reaksiyona girmemiş ve olması gereken patlama gücüne
ulaşmamıştır [ 5 ].
1.6-İngiltere Başkonsolosluğu’ndaki patlamanın oluşşekline göre infilak anında oluşan tesir
halkaları
Patlama açık alanda fiziksel özellik itibariyle dairesel olarak gerçekleşmiştir. İngiltere
Başkonsolosluğu bahçesinin geniş bir alan olduğu, patlama merkezinin çok katlı binalara
Bölüm 1 – Olayların Tanımı - 9 -
olan mesafelerinin uzaklığı nedeniyle patlama dairesel şekilde gerçekleşmiştir (bkz. Şekil
1.6). Konsolosluk binası önünde ve karşısında bulunan binaların dış cephelerinde meydana
gelen ağır yapısal hasarlar ile park halindeki araçların infilak sonrası cadde içindeki
savrulmaları ve enkazlarının dağılımları, patlayıcı maddenin yüksek miktarda kullanılmış
olduğunu göstermektedir.
Terör saldırılarında
Ayrıca konsolosluk merkez binasının
kullanılan tahmini patla
yapısal olarak çok sağlam oluşu, patlama
yıcı karışım miktarları ;
merkezine olan mesafesi ve patlamanın açık
alanda gerçekleşmesi konsolosluk ana binasında 15 Kasım 2003
hasarı azaltmasına rağmen, patlama merkezine Neve Şalom Sinagou : 600 kg
yakın olan ve konsolosluk hizmetlerinde Beth İsrael Sinagogu : 500 kg
kullanılan müştemilatların tamamen yapısal
hasarlar sonucu yıkıldığı ve daha çok bu 20 Kasım 2003
müştemilatlarda ölüm ve yaralanmaların İngiliz Konsolosluğu :1 500 kg
meydana geldiği görülmüştür.
İki grup saldırıda toplam 53 kişi hayatını kaybetmiş, 718 kişi yaralanmıştır.
İngiltere’nin İstanbul Büyükelçisi Roger Short da yaşamını yitirmiştir.
Saldırılarla ilgili detaylı fotoğraflar ve uydu görüntüleri Ek -1’de verilmiştir.
